Rozbudzanie ambicji i potrzeby tańczenia polskich tańców narodowych jest próbą ochrony przed zapomnieniem tej części naszego niematerialnego dziedzictwa kulturowego, którą określamy jako wielowiekowy polski obyczaj taneczny.
Powszechnie przyjmuje się, że polskie tańce narodowe wywodzą się z kultury ludowej, ale w trakcie swego historycznego rozwoju tak się zmieniły, że obecnie mają niewiele wspólnego ze swymi pierwowzorami wiejskimi. Są tańcami, które w przeszłości stały się popularne na terenie całego kraju i były chętnie tańczone przez różne warstwy społeczne. Stąd ich dzisiejsza nazwa. Popularność, jaką się cieszyły była wyrazem ich społecznej akceptacji i bezpośrednim powodem trwałego osadzenia w rodzimej tradycji.
Początki ich rozwoju historycznego sięgają czasów bardzo odległych. Krakowiak znany był już i tańczony na dworze Władysława Jagiełły, a niezwykłą popularność wśród szlachty zyskał w XVI i XVII wieku. Nie ustępował mu wiekiem polonez, który około XVII stulecia stał się reprezentacyjnym tańcem narodowym podziwianym przez cudzoziemców i tańczonym również poza granicami naszego kraju. Drugim obok poloneza reprezentacyjnym tańcem polskim od czasów królów z rodziny Wazów (XVI-XVII wiek) był mazur. Polonez prezentował jedną stronę cech polskiego charakteru narodowego, a mazur stanowił ich uzupełnienie. Oba te tańce w swojej odmianie dworskiej, salonowej, towarzyskiej, stanowiły do roku 1939 jeden z podstawowych punktów programu każdego balu. Najmłodszymi wiekiem są kujawiak i oberek. W formie narodowej wykształciły się w drugiej połowie wieku XIX. W tej też formie oberek trafił do warszawskich salonów mieszczańskich na początku XX wieku. Kujawiak osiągnął salonową popularność dopiero w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
Polskie tańce narodowe jako przejaw kultury związane były zawsze z określonymi środowiskami i spełniały określone funkcje. W kształtowaniu ich formy muzycznej i tanecznej ważną rolę odegrały środowiska szlacheckie, magnackie, mieszczańskie a także scena polska. Powiązane są z dziejami Polski, walkami narodowo-wyzwoleńczymi, treściami patriotycznymi, które przez prawie cały wiek XIX czyniły z nich symbol „polskości” narodu, którego państwa na mapie świata nie było. Na kształtowanie i rozwój tańców narodowych mieli niemały wpływ wybitni nauczyciele tańca, choreografowie, indywidualni wykonawcy i plejada utalentowanych wodzirejów ze swym mistrzostwem tanecznym. Realizując twórcze pomysły byli nośnikami postępu gwarantującymi ich ciągły rozwój i zjednującymi jednocześnie rzesze sympatyków do ich uprawiania. Historyczne więzi polskich tańców narodowych stanowią wyznacznik polskości także dzisiaj w obliczu wielkich przemian społeczno-politycznych.
Namiastek rywalizacji par tanecznych w polskich tańcach narodowych można doszukiwać się na balach i zabawach (szczególnie w XIX wieku), gdzie oceny popisów dokonywali uczestnicy imprezy a nagrodą była popularność w swoim środowisku.
Pierwszą udaną próbę zorganizowania rywalizacji par tanecznych w tych tańcach i to w randze mistrzostw Polski podjął w latach 1977-1979 profesor Marian Wieczysty z Krakowa wspólnie z Federacją Stowarzyszeń i Klubów Tanecznych w Polsce. Przez trzy kolejne lata odbywały się w Krakowie konkursy prezentujące jednocześnie turniejowy taniec towarzyski i polskie tańce narodowe w formie towarzyskiej. Laureaci tamtych konkursów Bożena i Jan Łosakiewiczowie oraz Danuta i Jarosław Wojciechowscy są dzisiaj aktywnymi propagatorami tej formy tańca. Niestety po śmierci prof. Mariana Wieczystego zabrakło kontynuatorów i przez 15 lat trwała przerwa w realizacji tej idei.
Dopiero w roku 1994 Mariusz Krupiński w Olsztynie oraz w roku 1997 Danuta i Jarosław Wojciechowscy w Warszawie rozpoczęli realizację corocznych ogólnopolskich konkursów w polskich tańcach narodowych. W kolejnych latach rosła popularność dyscypliny. Przybywało pedagogów i instruktorów tańca młodszego pokolenia, podejmujących trud szkolenia dzieci, młodzieży i dorosłych oraz organizacji konkursów. Przeprowadzone wtedy turnieje dowiodły, że jest to doskonały sposób propagowania tych tańców, zmierzający zarazem do przywrócenia ich pierwotniej funkcji.
Merytorycznym oparciem dla nowopowstającej formy tanecznej były i nadal są ustalenia Rady Ekspertów ds. Folkloru Ministerstwa Kultury i Sztuki ogłoszone w roku 1989 oraz stanowiąca zapis tych ustaleń trzygodzinna kaseta wideo „Polskie tańce narodowe” opracowana przez Czesława Srokę, Jana Łosakiewicza i Ryszarda Teperka. To wieloosobowe gremium fachowców, w trakcie kilkuletniej dyskusji, poczyniło ustalenia dotyczące całej systematyki polskich tańców narodowych oraz sposobu wykonania zawartych w niej treści.
Patronat i nadzór organizacyjny nad ruchem realizującym ideę krzewienia tańców polskich (określenie używane wymiennie z nazwą „polskie tańce narodowe”) sprawuje od marca 2000 roku Stowarzyszenie Polska Sekcja Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Folklorystycznych Festiwal i Sztuki Ludowej – CIOFF. CIOFF jest organizacją afiliowaną przy UNESCO na statusie oficjalnej organizacji pozarządowej i zrzesza 85 państw członkowskich. Utworzona przy polskiej sekcji CIOFF Komisja ds. Tańców Polskich kieruje realizacją wszystkich poczynań organizacyjnych, regulaminowych i szkoleniowych. W ramach tej komisji funkcjonuje 7 osobowe Prezydium (4 osoby mianowane przez Prezydium PS CIOFF oraz po 1 wybieralnym przedstawicielu szkolnych klubów tanecznych, instruktorów i dyrektorów organizujących turnieje taneczne), 13 osobowa Ogólnopolska Rada Konsultacyjna (7 członków Prezydium oraz 6 Komisarzy Ośrodków Regionalnych ds. Tańców Polskich, których siedziby znajdują się: w Białej Podlaskiej – Komisarz Barbara Kędra, Krakowie – Komisarz Barbara de Lehenstein-Brońka, Olsztynie – Komisarz Mariusz Krupiński, Poznaniu – Jadwiga Banaś, Raciborzu – Komisarz Aldona Krupa, Warszawie – Komisarz Dariusz Skrzydlewski.
Podstawowa praca szkoleniowa i wychowawcza prowadzona jest w głównej mierze w ramach istniejących placówek nieprofesjonalnego ruchu artystycznego, młodzieżowych domach kultury i ośrodkach kultury, szkołach, a nawet nowopowstających klubach zajmujących się tematyką tańców polskich w formie towarzyskiej. Ta dodatkowa, przez nikogo nie wynagradzana, praca instruktorów niesie za sobą wiele niedogodności i wymaga dużej determinacji, aby ją kontynuować. Tylko niektórych stać na podjęcie takiego wyzwania. Nie jest bowiem rzeczą łatwą znaleźć dodatkowy czas i miejsce, aby szkolić pary, roztoczyć nad nimi opiekę w trakcie podróży i w trakcie pobytu na konkursie, służyć mądrym wsparciem podopiecznym w pokonywaniu stresów startowych, uczestniczyć w warsztatach i naradach dotyczących tej formy tańca, a niekiedy decydować się na organizację turnieju ze wszystkimi konsekwencjami tej decyzji.
Konkursy to nie tylko realizacja, to także funkcja edukacyjno-rekreacyjna. Udział w szkoleniu i startach uzupełnia niejako automatycznie wykształcenie ogólne tancerzy. Przygotowanie zaś dla nich wycieczek krajoznawczych, do muzeum, kina, teatru, udział w relaksującej zabawie na wrotkowisku, kuligu czy tanecznym spotkaniu integracyjnym wymagają od organizatorów dużego nakładu sił, a niekiedy również środków. Jeśli dodać do tego czynności związane z zabezpieczeniem noclegów, posiłków, pozyskaniem sponsorów, przygotowaniem sali, akompaniamentu, oświetlenia i reklamy, to wszystko urasta do poważnego problemu.
Wsparciem w takich sytuacjach są rodzice, sympatycy zespołów i wolontariusze, których pomoc jest nieoceniona. Dzięki nim takie święta taneczne organizowane są możliwie tanio i wytwarzają wśród uczestników atmosferę wzajemnej sympatii owocującej niekiedy nawiązaniem trwałych przyjaźni i poczuciem konieczności niesienia sobie pomocy w sytuacjach trudnych.
Lata 2001-2005 były pomyślnym okresem dla rozwoju tej formy tanecznej. Zakończone zostały prace nad tworzeniem głównych przepisów organizacyjnych i regulaminowych. Najważniejsze z nich to: podział na 7 kategorii wiekowych i zasady zaszeregowania do nich, szczegółowy repertuar taneczny w poszczególnych kategoriach i tańcach, kryteria ocen par tanecznych, sposób obliczania wyników i sporządzania dokumentacji turniejowej, zasady sędziowania i doboru komisji, tryb ubiegania się o uprawnienia sędziowskie, zasady przydzielania punktów w rankingu rocznym, ustalenia dotyczące organizacji sali, widowni, zaplecza i bezpieczeństwa uczestników konkursu i inne.
Ciekawie wygląda statystyka dotycząca organizowanych w tym okresie turniejów w tańcach polskich. Łącznie zrealizowano 56 dużych ogólnopolskich imprez tego typu, w których wzięło udział 9282 dzieci, młodzieży i dorosłych. Towarzyszyły im setki rodziców, opiekunów i wolontariuszy. Liczba corocznie organizowanych dużych konkursów powiększyła się z 7 do 13, a ilość uczestniczących w nich par podwoiła się. Trwają rozmowy z nowymi ośrodkami, które chcą podjąć się trudu organizacji takich spotkań tanecznych. Najliczniej obsadzanymi są konkursy w Siemiatyczach, Białej Podlaskiej, Puławach, Wieliszewie i Olsztynie. Nieco mniejsza liczba par uczestniczy w Wilanowie, Poznaniu, Toruniu, Krakowie, Brusach, Ostrołęce, Łodzi, Dębicy i turnieju dla młodszych kategorii w Warszawie.
Zrealizowano 5 edycji Mistrzostw Polski w Tańcach Polskich. Zmagania tańczących obserwuje coraz liczniejsza widownia, od kilkusetosobowej do, jak np. w olsztyńskim amfiteatrze, kilkutysięcznej. Pojawiają się prowadzący turnieje, którzy umiejętnie nawiązują kontakt z publicznością i popularyzują wiedzę o tańcach polskich.
Zaangażowanie i dobre przygotowanie kadry pedagogiczno-instruktorskiej jest dobrym prognostykiem dla rozwoju tej formy tańca. Jej liczebność powoli, ale systematycznie zwiększa się. Każdego roku kilku biorących udział w turniejach tancerzy kończy kursy kwalifikacyjne i w dużej części podejmuje pracę w tej specjalności. Dołączają do pracujących już również młodych koleżanek i kolegów, legitymujących się niekiedy ukończeniem kilku fakultetów uniwersyteckich, absolwentów lub kontynuujących swoją edukację na studiach podyplomowych w Akademii Muzycznej na Wydziale Teorii Tańca, posiadających tytuły naukowe. Piastowanie wysokich stanowisk w administracji państwowej niższego szczebla przez aktualnie prowadzących zajęcia taneczne instruktorów, sprzyja kształtowaniu przychylnej atmosfery dla popularyzacji tej tematyki.
Optymizmem napawają wnioski ze zorganizowanej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w grudniu 2004 roku we Wrocławiu, Ogólnopolskiej Narady Kuratorów Oświaty, które otwierają nowe możliwości popularyzacji tej formy tańca w szkołach, łącznie z możliwością przeznaczenia jednej z czterech godzin wychowania fizycznego w tygodniu na naukę polskich tańców narodowych.
W lipcu 2005 roku w Olsztynie zorganizowany został pierwszy turniej w konkurencji „kara mazurowe”. Jego organizację poprzedziło opracowanie zasad konstrukcji prezentacji konkursowych, regulaminów i muzyki. We wrześniu tegoż roku na ogólnopolskim turnieju tańców polskich w Szkole Integracyjnej w Poznaniu zaprezentowano po raz pierwszy polskie tańce narodowe w wykonaniu dzieci na wózkach inwalidzkich zestawionych w pary z dziećmi, które aktualnie starują w turniejach tańców polskich. Ciekawostką jest fakt, że zajęcia w tak zestawionych parach odbywają się przez cały rok i cieszą się dużym zainteresowaniem. Mimo udanych pierwszych prezentacji nadal dojrzewa ostateczna koncepcja rywalizacji w konkurencji „dowolna kompozycja tańców polskich”.
Największym hamulcem, i chyba zagrożeniem, dla działań zmierzających do ochrony przed zapomnieniem tej cząstki naszego niematerialnego dziedzictwa kulturowego, jest brak środków (i możliwości ich pozyskania) na pokrycie kosztów nagrań muzyki polskich tańców narodowych oraz na pokrycie części kosztów związanych ze szkoleniem kadry pedagogiczno instruktorskiej. W tej trudnej sytuacji należy z nadzieją przyjąć uchwalenie w roku 2003 przez UNESCO „Konwencji o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego”. Jej ratyfikacja przez państwa członkowskie ONZ (Polska jeszcze tego nie uczyniła) obliguje rządy do opracowania polityki i wydzielenia środków na identyfikację, popularyzację i transmisję dla następnych pokoleń niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Należałoby sobie życzyć, aby polscy politycy znaleźli czas na ratyfikację wspomnianej konwencji UNESCO. Fakt ten może bowiem wprowadzić wiele normalności do umocowań prawnych i zabezpieczeń materialnych dla naszej, prowadzonej z takim zaangażowaniem, działalności. W zakończeniu jeszcze raz należałoby podkreślić role, jaką w rozwoju tego ruchu odgrywają pedagodzy, instruktorzy, dyrektorzy organizowanych konkursów, działacze, rodzice, ogromna rzesza wolontariuszy. To ich postawa i zapał zjednuje dzieci, młodzież i dorosłych do czynnego udziału w dziele ochrony przed zapomnieniem polskiego obyczaju tanecznego i pielęgnowania tradycji polskich. Pozwala także mieć nadzieję, że realizacja celów, które do niedawna pozostawały w sferze marzeń, stanie się możliwa w nieodległej przyszłości.
dr Ryszard Teperek
Przewodniczący Komisji Tańców Polskich PS CIOFF
Emerytowany pracownik naukowy Zakładu Tańców i Ćwiczeń Muzyczno-Ruchowych Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.
W ciągu 15 lat przebył wszystkie szczeble kariery zawodniczej w turniejowym tańcu towarzyskim.
Przez 25 lat był choreografem Zespołu Tańca Ludowego Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.
Komentarze
do wpisu Tańce Polskie w Formie Towarzyskiej
